Historyczne akcesoria dachowe: dachówki wentylacyjne

Nic więc dziwnego, że prezentowane we wcześniejszych artykułach ogromne zakłady ceramiczne Siegerdorfer Werke (obecnie Zebrzydowa), Kodersdorfer Werke (Kodersdorf, dawniej Śląsk, obecnie Niemcy), produkujące różnokolorowe dachówki angobowane i glazurowane, z których do tej pory zachowały się pokryte dachy z urozmaiconymi wzorami na połaciach, powstały w pobliżu złóż iłów.

Rewolucję w technice i gwałtowny rozwój w przemyśle cegielnianym spowodowały dokonane w połowie XIX w. odkrycia techniczne: wprowadzenie mechanicznej prasy ceglarskiej (udoskonalonej przez Carla Schlickeysena w 1854 r.) w miejsce dotychczasowego ręcznego formowania cegieł oraz wynalezienie przez Fryderyka Hoffmanna w 1857 r. konstrukcji pieca kręgowego o ciągłym systemie palenia. Już od 1840 r. zaczęły pojawiać się pierwsze maszyny do tłoczenia dachówek, ale mechaniczne formowanie dachówek odkryto w tym samym czasie, co pasmową prasę do cegły. Maszynę do formowania dachówek, tzw. dachówczarkę z powodu jej charakterystycznej części nazywano też prasą pasmową, ponieważ łączyła ona urabianie gliny, formowanie i cięcie w jednej jednostce. Wszystko to spowodowało wzrost wydajności produkcji w cegielniach, a nowe piece kręgowe umożliwiały nieprzerwaną i ciągłą pracę, co czyniło je bardziej wydajnymi i ekonomicznymi. Wprowadzenie sztucznych suszarni, z których najbardziej znane były suszarnie Kellera, sprawiło, że można było odejść od sezonowości produkcji budowlanych wyrobów ceramicznych.


Cegielnie należały do tych gałęzi przemysłu, które stosunkowo późno weszły na drogę kapitalistycznego rozwoju. Umieszczano je w tabeli obejmującej „fabryki”, stąd często na wykonane w zmechanizowanych cegielniach wyroby określano jako fabryczne. W rozwoju cegielnictwa jako gałęzi przemysłu w Niemczech, w tym i na Śląsku, zaznaczają się dość wyraźnie trzy okresy: 1850–1886, 1887–1913, 1914–1939. W naszym przypadku najbardziej interesujący jest okres drugi. Rozwój przemysłu cegielnianego w Niemczech, w tym na Śląsku i pozostałych obszarach byłego zaboru pruskiego był silnie związany z rozwojem budownictwa jako prawie jedynego odbiorcy cegły i pokrewnych materiałów budowlanych.



Powstająca pod koniec XIX w. ogromna ilość nowych cegielni sprawiała, że wszystkie one musiały walczyć z konkurencją o przetrwanie z konkurencją, a to z kolei powodowało dążenie do wysokiej jakości produkowanego towaru oraz posiadania własnych patentów na oryginalne kształty budowlanych wyrobów ceramicznych, w tym produkowanych dachówek i elementów im towarzyszących przy kryciu dachów. W wydawanych od 1857 r. katalogach różnych producentów ceramiki budowlanej (można je obejrzeć na www.dachziegelarchiv.de) występuje ogromna różnorodność kształtów, zwłaszcza wśród dodatkowych akcesoriów niezbędnych przy wykańczaniu pokryć dachowych. Należą do nich dachówki wentylacyjne, trójniki oraz gąsiory. Te ostatnie występują jako gąsiory kalenicowe, wentylacyjne oraz początkowe.

Dzisiaj elementów tych także się używa na dachach, ale mają proste kształty, bez zdobień. Jest to podyktowane z jednej strony wymogami produkcyjnymi, a z drugiej dostępnością ekonomiczną. Zamożni inwestorzy mogą oczywiście zamówić sobie niepowtarzalne ozdobne gąsiory czy trójniki, ale musza się przygotować na spore wydatki. Natomiast w ubiegłych wiekach wiele elementów materialnych miało często większy wymiar i znaczenie duchowe i nierzadko wiązało się z symboliką, której korzenie sięgały odległej starożytności jak np. występujący w różnych postaciach symbol koguta.



Dachówki wentylacyjne
W zakładach produkujących dachówki produkowano także w niewielkich ilościach dachówki wentylacyjne (wywietrznikowe), które poprawiały cyrkulację powietrza i umożliwiały odprowadzenie wilgoci z wnętrz.

Zgodnie ze sztuka dekarską dachówki wentylacyjne z sitkiem kładzie się zwykle jeden rząd poniżej kalenicy (grzbietu), ale na dawnych śląskich dachach występują one w różnych ułożeniach, często pośrodku połaci dachowej. Dachówki takie były dostosowane wielkością do wymiarów dachówek wytwarzanych w danym zakładzie i były oferowane w katalogach. U różnych producentów miały one inne rozwiązania w otworze wentylacyjnym: w formie otworu, sitka, ukośnej kratownicy, mniejszych otworów itp., co widać na prezentowanych fotografiach.

Elżbieta Grocholska-Wijas
Muzeum Wsi Opolskiej
Zdjęcia: Autorka


CZYTAJ WIĘCEJ

Historyczne ciesielskie konstrukcje dachowe. Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii, cz. 1
Historyczne ciesielskie konstrukcje dachowe. Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii, cz. 2
Historyczne ciesielskie konstrukcje dachowe. Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii, cz. 3
Historyczne ciesielskie konstrukcje dachowe. Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii, cz. 4
Historyczne ciesielskie konstrukcje dachowe. Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii, cz. 5
Historyczne ciesielskie konstrukcje dachowe. Propozycja systematyki i uporządkowania terminologii, cz. 6
Historyczne akcesoria dachowe Gąsiory
Historia i prehistoria polskiego dachu
Dawne narzędzia i materiały dekarskie
Kogut na dachu
Pamiętajmy o starych dachach!
Historyczne akcesoria dachowe: trójniki metalowe i ceramiczne
Historyczne akcesoria dachowe. Gąsiory początkowe
Dawne narzędzia i materiały dekarskie

---