Umowa o dzieło czy już umowa o roboty budowlane?

W uprzednio obowiązującym stanie prawnym, tj. w kodeksie zobowiązań z 1933 roku (Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. – Kodeks zobowiązań, tj. Dz.U. z 1933 r., nr 82 poz. 598) uregulowano wyłącznie jeden typ umowy – umowę o dzieło, która stosowana była zarówno do umów o wykonanie określonego dzieła, jak i do umów o roboty budowlane. Umowa o roboty budowlane została wyodrębniona jako odrębny typ umowy dopiero w ustawie z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2014, poz. 121, z późn. zm., dalej jako k.c.).

Charakterystyka umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane
Zgodnie z art. 627 k.c., zawierając umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło stanowi typ odpłatnej umowy, do której wykonania zobowiązany jest przyjmujący zamówienie. Umowa o dzieło jest umową „rezultatu”. Oznacza to, że przyjmujący zamówienie musi doprowadzić do powstania konkretnego, oznaczonego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Kodeks cywilny nie przewiduje dla zawarcia umowy o dzieło żadnej szczególnej formy prawnej. Oznacza to, że umowa o dzieło może zostać zawarta w dowolnej formie, np. ustnej bądź pisemnej. Do zawarcia umowy o dzieło może dojść nawet w formie dorozumianej.

Stronami umowy o dzieło są zamawiający i przyjmujący zamówienie. Umowa o dzieło może zostać zawarta przez osoby fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. W przypadku umowy o dzieło miedzy zamawiającym a przyjmującym zamówienie nie występuje jakikolwiek stosunek zależności czy podporządkowania. Przedmiotem umowy jest „dzieło” mające powstać w przyszłości. Rezultat będący przedmiotem umowy musi zostać z góry przewidziany i określony. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 kwietnia 2013 r. III AUa 1651/12 „nie można uznać za dzieło czegoś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy materialnych bądź niematerialnych, gdyż wówczas zatraciłby się indywidualny charakter dzieła. Dzieło nie musi wprawdzie być czymś nowatorskim i nie występującym jeszcze na rynku, jednak powinno posiadać charakterystyczne, wynikające z umowy cechy, umożliwiające zbadanie, czy dzieło zostało wykonane prawidłowo i zgodnie z indywidualnymi wymaganiami bądź upodobaniami zamawiającego”. Przedmiot umowy o dzieło może zostać określony w różny sposób, może być mniej lub bardziej zindywidualizowany. Niemniej jednak umowa o dzieło powinna zostać tak sformułowana, aby jej rezultat nie budził wątpliwości.

Umowa o roboty budowlane stanowi pochodną od umowy o dzieło, z której to została wyodrębniona w procesie zmian legislacyjnych. Zgodnie z art. 647 k.c., zawierając umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Zatem umowa o roboty budowlane polega na wzniesieniu określonego w projekcie „obiektu budowlanego” (budynku, budowli, kompleksu budowlanego o różnym przeznaczeniu). Umowa o roboty budowlane nazywana jest m.in. umową o wybudowanie obiektu, umową o realizację inwestycji budowlanej, umową o wykonanie budynku, bądź umową o wykonanie remontu budynku. Stronami umowy o roboty budowlane są inwestor i wykonawca.

Umowa o roboty budowlane, podobnie jak umowa o dzieło, jest umową rezultatu. Zarówno inwestorem, jak i wykonawcą może być osoba fizyczna, osoba prawna bądź jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej. Jednakże w przeciwieństwie do umowy o dzieło, umowa o roboty budowlane powinna zostać zawarta na piśmie (art. 648 k.c.). Zaznaczyć jednak należy, że brak formy pisemnej nie spowoduje nieważności umowy.

Część składową umowy stanowi dokumentacja budowlana (nieodłącznym elementem umowy o roboty budowlane jest projekt budowlany, stanowiący jej integralną część, ponadto innymi wymaganymi dokumentami mogą być np. pozwolenie na budowę, dokumenty związane z nadzorem inwestorskim i autorskim). W przypadku umowy o roboty budowlane obowiązkiem wykonawcy jest wykonanie obiektu budowlanego (zgodnie z umową i normami prawa budowlanego), zabezpieczeniu placu budowy, sprawowanie nad nim nadzoru oraz na oddaniu zdatnego do użytku wybudowanego obiektu budowlanego.

Jak rozróżnić umowy
Umowę o roboty budowlane odróżnia od umowy o dzieło w głównej mierze specyfika rezultatu będącego przedmiotem zamówienia. Umowa o dzieło najczęściej dotyczy prac o mniejszych rozmiarach, wykonywanych głownie przez rzemieślników budowlanych (np. remont mieszkania, wybudowanie niewielkiego garażu). Natomiast w przypadku umowy o roboty budowlane świadczenie wykonawcy dotyczy z reguły obiektów o większych rozmiarach, które powstają na podstawie projektu i podlegają m.in. przepisom prawa budowlanego. Dodatkowo umowa o roboty budowlane wymaga współdziałania między inwestorem a wykonawcą (np. w zakresie dostarczeniu projektu, przygotowania i przekazania placu budowy). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2005 r., sygn. akt V CK 423/05, zasadniczym kryterium rozróżnienia pomiędzy umową o dzieło a umową o roboty budowlane jest ocena realizowanego zamierzenia stosownie do wymogów prawa budowlanego (w wyroku Sądu Najwyższego z 18 maja 2007 r., sygn. akt I CSK 51/07 stwierdzono, że umowa o roboty budowlane, w odróżnieniu od umowy o dzieło, dotyczy przedsięwzięcia większych rozmiarów, o zindywidualizowanych właściwościach, zarówno fizycznych, jak i użytkowych, któremu w zasadzie towarzyszy projektowanie i zinstytucjonalizowany nadzór). Dobitnie uwypukla to brzmienie art. 17 Prawa budowlanego, według którego uczestnikami procesu budowlanego są: inwestor, inspektor nadzoru inwestorskiego, projektant i kierownik budowy lub kierownik robót, co jest obce umowie o dzieło. W orzecznictwie sądów wskazywano, że w umowy o roboty budowlane dotyczą przedsięwzięć o większych rozmiarach, zindywidualizowanych właściwościach, zarówno fizycznych, jak i użytkowych, i co szczególnie istotne, poza nielicznymi wyjątkami, którym towarzyszy wymóg projektowania i zinstytucjonalizowany nadzór.

Umowa o dzieło może poprzedzać umowę o roboty budowlane. Umową o dzieło może być np. umowa o wykonanie projektu obiektu budowlanego zawarta z projektantem. Umową o roboty budowlane będzie umowa zawarta między inwestorem a wykonawcą o wybudowanie obiektu budowlanego. Umowa o dzieło może zostać zawarta między wykonawcą a podwykonawcą, w ramach realizacji umowy o roboty budowlane (np. instalacja urządzeń, pomalowanie ścian, ułożenie podłogi czy wykonanie pokrycia dachowego budynku). Pamiętać należy jednak, że do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Warto zauważyć, że w przeciwieństwie do umowy o dzieło, w przypadku umowy o roboty budowlane obok inwestora i i wykonawcy pojawia się trzeci podmiot – podwykonawca, z którym możliwe jest zawarcie umowy o roboty budowlane bądź umowy o dzieło.

Zapłata wynagrodzenia
Zawarcie prawidłowej umowy (o dzieło bądź o roboty budowlane) ma istotne znaczenie także ze względu na możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia. W przypadku umowy o roboty budowlane, zgodnie z art. 6471 § 5 zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Zatem podwykonawca może żądać zapłaty wynagrodzenia zarówno od inwestora, jak i wykonawcy, jeśli inwestor wyraził zgodę na zawarcie umowy między wykonawcą a podwykonawcą. Natomiast w przypadku umowy o dzieło, wynagrodzenia można żądać jedynie od podmiotu, z którym zawarto umowę.

Przedawnienie roszczeń
Umowa o dzieło i umowa o roboty budowlane przewidują także inne terminy przedawnienia roszczeń. Zgodnie z art. 646 k.c. roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane. Wskazanego dwuletniego terminu nie stosuje się natomiast do umowy o roboty budowlane. Roszczenia wynikające z umowy o roboty budowlane przedawniają się zgodnie z terminami ogólnymi wskazanymi w art. 118 k.c., tj. po upływie dziesięciu lat, a dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – po upływie trzech lat.
 



Bartłomiej Król, radca prawny
Ewa Tkaczuk, prawnik

Kancelaria Prawna Błaszak
Zawiślak Król
Adwokaci i radcowie prawni
www.kancelariabzk.pl